Kalça ekleminin çeşitli hastalıklardan dolayı bozulması sonrası artroz (kireçlenme) meydana gelir. Buna sebep olabilecek rahatsızlıklar; çocukluk çağında geçirilen kalça eklemi hastalıkları (doğumsal kalça çıkığı), Pertes hastalığı sekeli, osteonekroz ve romatizmal hastalıklar, tedavi olmamış kalça çıkığı, yaşlılığa bağlı kalça kıkırdak harabiyeti ve kalça kırığı sonrası gelişen artroz olarak da bilinen kalça eklemininin kireçlenmesidir. Bu rahatsızlığın tedavisi için kalça protezi yapılır. Kalça protezleri metal, metal-seramik karışımı veya seramik-polietilenden yapılmış yapay eklemlerdir. Kalça protezi ameliyatı, bozulan eklemi yapay eklemle değiştirme işlemidir.

Kalça Protezi Kimlere Yapılır?

Kalça ekleminin kireçlenmesi (artroz), genellikle orta ve ileri yaşlarda eklemlerde aşınma ve yıpranma sonucu meydana gelir. Kireçlenme, kalçadaki kıkırdak dokusunun bozukluğu veya harabiyeti olarak tanımlanır.Artroz hastada yaygın olarak fonksiyon kaybına ve ağrıya neden olmaktadır. Artrozda ağrı kasıkta ve uyluğun ön yüzünde gelişir. Kalça eklemine yük verildiği zaman ağrı şikayeti artar. Bazen ağrı diz civarında veya bel bölgesinde hissedilebilse de, doktor muayenesi ile hastanın probleminin kalçada olduğu anlaşılır.

Artrozun ilk evresinde ağrı gelip gider, istirahatle hasta rahat eder. Zamanla kalçadaki ağrı kalıcı olur. Hasta topallamaya başlar. Topallamanın nedeni ise hastanın ağrıdan dolayı kalçasına daha az yük verme isteğidir. Yürüme mesafesi kısalır, kalça hareketlerinde azalma olur. Yere çömelmekte güçlük, çorap ve ayakkabı giymekte zorlanmalar başlar. Ayrıca,hasta şikâyetçi olduğu bacağının kısalmasından yakınır. Hastanın yaşam kalitesi azalacaktır.Hastalar bazen yaşamını sürdürmek için diğer insanlardan yardım isteyebilir. Hastanın yaşam kalitesinin düşmesi ve fonksiyonlarının kısıtlanması vücudunun diğer fizyolojik fonksiyonlarının kapasitesinde azalmasına neden olacaktır.

Kalça artrozunda, diğer tedavi metotları (ilaç tedavisi, kilo kontrolü, yardımcı yürüme aletleri-baston-yükten kurtarma, fizik tedavi ve egzersiz) yetersiz kalınca artroplasti uygulanır. Ameliyattan hemen sonra hastaların büyük kısmında kasık bölgesindeki ağrı kaybolur. Uygun yapılmış bir kalça protezi, tamamen ağrısız normal yürümeye ve merdiven inip çıkmaya olanak sağlar. Kalçanın günlük yaşamda gerekli olan bütün hareketlerine izin verir.Kalça protezi sonrası hastanın yaşam kalitesi düzelir.

Ameliyat kararını hasta vermelidir. Burada önemli olan hastanın yaşam konforunu kaybettiğini ve bunu tekrar sağlamak istediğini ifade etmesidir. Hastanın ameliyatı tercih etmesinin başlıca sebepleri, ağrıdan kurtulmak, hareket kabiliyetinin artması, merdiven çıkabilmek ve yaşam konforunun yükselmesidir.

Genelde kalça protezi ameliyatı için hastanın 60 yaşın üstünde olması tercih edilir, ancak gerekli olduğu durumlarda daha genç hastalara da uygulanabilir.20 ile 90 yaş arasındaki gereksinim duyulan herkese yapılabilir. Total kalça protezinde başarı oranı %95’in üzerindedir.Yeni implant tasarımları ve seramik yüzeylerde dayanıklılık süresi 30 yılı bulmaktadır.

Kalça Protezi Ameliyatının Riskleri

Protez ameliyatı olacak hastanın karşılaşabileceği problemler; protez ameliyatı esnasında anesteziye bağlı olarak gelişebilecek kardiyak (kalp) ve respiratuar (solunum) bozukluklar ve konfüzyondur (şuur bulanıklığı). Ameliyat sonrası enfeksiyon, trombo-emboli (vücudun pıhtı atması), kalça çıkığı (protezin yerinden çıkması), ameliyat esnasında oluşabilecek kırık, bacakta zayıflık, ek cerrahi girişimlere ihtiyaç duyulması ve kalça ekleminde sertliktir.

Kalça protezi ameliyatı önemli bir ameliyattır ve belirli riskler taşır. Bu riskler, kişinin mevcut hastalıklarına da bağlıdır.Yüksek tansiyon, diyabet, kalp ve akciğer hastalıkları ameliyat esnasında veya sonrasında problem çıkartabilir.Ameliyat öncesi rahatsızlıklar hastada ameliyat sonrası gelişecek komplikasyonları yedi kat artırmaktadır. Hastalarda yaygın risk faktörleri; şişmanlık, sigara ve diyabettir (şeker hastalığı). Ameliyat öncesi sigara kesilmelidir.

Kalça Protezi Ameliyat Süreci

Ameliyat öncesi hazırlıkta; idrar, kan tahlilleri, EKG ve akciğer filmleri alınarak hastanın genel durumu değerlendirilir. Vitaminler dahil olmak üzere kullanılan medikal ilaçların tümü, alınan miktar belirtilerek doktora bilgi verilmelidir.Başta tansiyon ve kalp ilaçları olmak üzere, düzenli kullanılması gereken ilaçlar ameliyat gününe kadar düzgün olarak alınmalıdır. Aspirin, ibuprofen ve kan sulandırıcılar (kan incelticiler) kanamayı artıracağından ameliyattan 15 gün önce kesilmelidir. Bazı psikiyatri ilaçları anestezide sorun yarattığı için eğer kullanılıyorsa doktora bilgi verilmelidir.

Hastanın yararı göz önünde bulundurularak ameliyatta genel anestezi, spinal (vücudun yarı alt kısmını uyuşturan) veya bölgesel blok anestezi uygulanabilir. Uygulanacak anestezinin tipine hastanın genel durumunu değerlendirdikten sonra anestezi doktoru karar verir. Ameliyat süresi hekimden hekime değişmekle birlikte ortalama 60 ila 90 dakika arasında sürer. Her iki kalça aynı gün ameliyat edilebilir. Kalça protezi ameliyatı esnasında damar yaralanması, kanama, kemikte kırılma ve sinirlerin yaralanması gibi problemler oluşabilir. Ameliyata girmeden önce bu problemlerin olabileceği bilinmelidir.

Kalça Protezi Ameliyatı Sonrası

Ameliyat sonrası hastanın şiddetli ağrıları olabilir. Verilecek analjezik (ağrı kesici) ilaçlarla ağrının şiddeti en aza indirilebilir. Bunların başında hasta kontrollü ağrı kesici (ağrı pompası) PCA gelir. PCA ameliyattan sonra 1-2 gün verilebilir. Ameliyat sonrası çimentolu protezlerde hasta tam basabilirken, çimentosuz protezlerde kemik yapısına bağlı olarak yük verilmelidir. Hasta, cerrahın tavsiyesine uymalıdır.

Hasta ameliyat sonrası birkaç hafta başka insanların desteğine ihtiyaç duyar. Ameliyat sonrası dönemde 4-6 hafta süreyle bacağı yüksekte tutmak yararlıdır. Bu dönemde en önemli yardımcı araç uygun bir sandalyedir. Rahat temizlenebilir ve yanlarında bulunan kolları bulunan bir sandalye seçilirse, hasta destek alarak oturabilir ve kalkabilir.

Uyurken veya istirahat ederken iki diz arasına yastık konmalı, şayet ameliyat olmamış taraf üzerine yatmak istenirse ikinci bir yastık ayaklar arasına konmalıdır. 4-6 hafta sonra hasta ameliyatlı taraf üzerine yatabilir. Yataktan kalkarken yatak kenarında 2-3 dakika kadar oturulmalı daha sonra ayağa kalkılmalıdır. Ameliyatlı tarafta diz kalçadan yüksekte tutulmamalıdır. Hasta oturtulduğu zaman arkası destekli olmalı ve kalçası 90 dereceden fazla bükülmemelidir. Bacak bacak üzerine atılmamalı, otururken her iki diz arası 40 dereceden daha az kapanmamalıdır. Klozetin yüksekliği ayak-diz mesafesinden daha yüksek olmalıdır, aksi takdirde klozet yükseltici kullanılmalıdır.

Ameliyat öncesi egzersiz programı uygulayan hastaların daha iyi iyileşme süreci yaşadıkları görülür. Tam iyileşme 10-12 hafta içinde gözlemlenir. Hastanın, taburcu olduktan sonra 4-6 hafta boyunca fizik tedavi desteği alması önerilir. Kalça protezi ameliyatı sonrası, hastaların çoğunda kalça ağrılarının geçtiği ve yaşam kalitelerinin arttığı gözlemlenir. Kalça protezi ameliyatı sonrasında hastalara, çok fazla merdiven inip çıkmamaları, ağır işler yapmamaları önerilir. Ağır işler protezinerken aşınmasına neden olabilir. Ağır işlerden kaçınılması söylenen hastaların iyileşme süresince sürekli yatması da önerilmez. Kas kuvvetini arttırmak için doktor kontrolünde yürüyüşler ve egzersizler yapması önerilir.

Ameliyat sonrası eve çıkan hastada; ameliyat bölgesinde şişlik, ağrı, kızarıklık artışı, yaradan sıvı akışı, veya daha farklı değişiklikler olduğunda ameliyatı yapan doktora haber verilmelidir. Ameliyat sonrası ilk üç ayda dişte çürüme ve kavite gelişirse hemen tedavi edilmelidir. Aksi takdirde ameliyat bölgesinde enfeksiyon kaynağı olabilir. Evde, hasta yürürken engel teşkil edebilecek sehpa, elektrik kordonu gibi engeller ortadan kaldırılmalıdır.

Kalça Protezi Ameliyatı Sonrası Hastayı Bekleyen Olumsuzluklar

Ameliyat sonrası hastayı üç önemli potansiyel sorun beklemektedir. Kalça çıkığı (protezin yerinden çıkması), damar tıkanıklığı (derin ven trombozu) ve enfeksiyondur.

1. Kalça ekleminin çıkmaması için hastanın bacağı aşırı derecede içeri veya dışarı dönmemeli, ve bacaklar birbirinden ayrık olmalıdır. Oturma esnasında kalça 90 dereceden fazla bükülmemelidir. Bu nedenden dolayı hasta çekyat ve tabure gibi alçak yerlere oturmamalıdır. Bir sandalye üzerinde banyo yapmalıdır. Ameliyattan 10 gün sonra banyo yapmasında sakınca yoktur. Eğer evdeki tuvalet alçak ise tuvalet yükseltici kullanılması gerekir. Hasta bu dönemde yürüteç yardımıyla yürür. Kalçasındaki ağrının izin verdiği kadar bacağına yüklenebilir. Bu noktalara dikkat edilirse kalçası çıkmaz.

2. Hasta, kalça protezi ameliyatının ertesi günü 2-3 saat aralıkla oda içerisinde yürütülür. Kasılan adaleler damarlardaki kanı adeta pompalar. Bu durum oluşabilecek derin ven trombozunun (damar tıkanıklığını) önlenmesinde etkili bir mekanizmadır. Hastanın ameliyat olduğu gün antiembolik çorap giydirilir. Çorap yüzeyel damarlara hafif baskı yaparak kanın derin damarlardan daha hızlı akmasını sağlar. Ameliyattan sonra ayak bileği ile pompalama hareketini günde 4-5 kez 10‘ar defa yapmalıdır. Ayrıca hekim tarafından kan sulandırıcı ilaç tedavisine başlanır. Bu en az 6 hafta devam etmelidir. Ben şahsen ilk bir hafta enjeksiyon tarzı bir ilaçla tedaviye başlıyorum. Daha sonra en az 3 ay boyunca günde bir tablet çocuk aspirini (100 mg) alınmasını öneriyorum.

3. Kalça protezi sonrası enfeksiyonun en önemli sebepleri arasında hastadaki çürük diş ve idrar yolu enfeksiyonu gelmektedir. Ameliyatından önce tüm hastalara kan ve idrar testleri yaptıktan sonra sonuçlara göre hastalar ameliyata hazırlanır. Eğer hastanın şikayeti var ise önce bu enfeksiyon kaynağı tedavi edilmelidir. Ayrıca enfeksiyonun önlenmesi için ameliyattan önce başlanarak doktorun uygun gördüğü süre kadar koruyucu olarak antibiyotik uygulanır. Ben şahsen 24 saat süre ile koruyucu antibiyotik veriyorum. Enfeksiyon riski %1-2’dir. Hastada romatoid artirit, sistemik lupus, insüline bağlı diyabet (tip 1), hemofili, beslenme bozukluğu, ve HgA1c7 üzerinde ise enfeksiyon riski yüksektir.

Total Kalça Protezi Sonrası Yapılması Gereken Egzersizler

• Ayak bileği ile pompalama (arabaya gaz verme) hareketi yapılır. Günde 4-5 kez 10’ar defa yapılmalıdır.

• Ayak bileği içe ve dışa doğru çevrilir, günde 4-5 kez 10’ar defa yapılmalıdır.

• Yatakta, ayak kalçaya doğru yavaşça çekilir, diz bükülür ve topuk yatakta kalır. 5’e kadar sayılıp bacak yavaşça düzeltilir. Dizin diğer bacak üzerine kıvrılmamasına dikkat edilmelidir. Her gün günde 2-3 kez 10 defa yapılır.

• Hasta yatarken bacak düz kaldırılır 5’e kadar sayılır ve yavaşça indirilir. Bu günde 2-3kez 10 defa yapılır.

• Dizler bükülür topukla yere bastırılarak kalçalar hafif kaldırılır ve 5’e kadar sayılır sonra rahatlanır. Bu hareket günde iki kez 10 defa yapılır.

• Dizin altına rulo yapılmış bir nevresim konur. Diz ile bastırılır ve ayak hafif yukarı kalkar ve ayak bileği geriye doğru bükülür 5’e kadar sayılır daha sonra bacak eski halini alır bu hareket günde 2-3 kez 10 defa tekrarlanır.

• Sandalyenin arkasında ayakta dik durulur. İki elle sandalyenin arkasından tutulur. Ameliyatlı bacağın dizi yukarı doğru kaldırılır 5’e kadar sayılır sonra bacak yavaşça aşağıya indirilir. Günde 2-3 kez 10 defa yapılır.

• Sandalyenin arkasında düz ve dik vaziyette ayakta durulur. Dizi kırmadan, bacak dışarıya doğru açılır. 5’e kadar sayılır sonra ayak tabanı yere değene kadar bacak yavaşça indirilir. Günde 2-3 kez 10 defa tekrarlanır.

• Sandalyenin arkasında düz vaziyette ayakta durulur. Ameliyatlı bacak arkaya doğru yavaşça kaldırılır, maksimum yükseklikte 2-3 saniye tutulur. Ayak yere değene kadar yavaşça indirilir. Günde 2-3 kez 10 defa yapılır.